حسگر تورم تک‌رقمی می‌شود

دنیای اقتصاد: آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد نرخ تورم تولید‌کننده در مردادماه به 2/ 10 درصد رسیده است. «دنیای اقتصاد» براساس آمارهای بانک مرکزی پیش‌بینی می‌کند در صورت رخ ندادن اتفاق غیر‌منتظره، تورم تولید‌کننده در شهریورماه تک‌رقمی خواهد شد. مطابق این بررسی‌ها، حتی با رشد 4/ 6 درصدی این شاخص در شهریورماه (بازه یک ماهه) نیز حصول تورم تک‌رقمی حتمی خواهد بود. این در حالی است که از ابتدای سال تا مردادماه (بازه 5 ماهه) شاخص بهای تولید‌کننده تنها 6/ 3 درصد رشد کرده است. کارشناسان از تورم تولید‌کننده به‌عنوان شاخص پیش‌نگر یاد می‌کنند؛ زیرا می‌توان از این شاخص به‌عنوان معیاری برای پیش‌بینی تورم (مصرف‌کننده) بهره برد. سابقه تورم تک‌رقمی شاخص تولید‌کننده به 56 ماه قبل و پیش از زمان هدفمندی مرحله نخست بازمی‌گردد. پس از آذر سال 89، تورم تولید‌کننده در مسیر صعودی قدم گذاشت و در شهریورماه سال 92 با ثبت رقم 46 درصد، به بیشترین مقدار طی یک دهه گذشته رسید؛ اما در ماه‌های اخیر «کنترل نوسان در بازار ارز»، «کاهش تفاضا و اثر رکودی در بازار» و «کاهش هزینه‌ها مواد اولیه» باعث شد که از سطح تورم تولید‌کننده کاسته شود. با کاهش تورم پیش‌نگر، می‌توان امیدوار بود که مسیر کاهشی در تورم مصرف‌کننده نیز تداوم داشته باشد.

گروه بازار پول: طبق آمار بانک مرکزی تورم متوسط تولید‌کننده در مردادماه به 2/ 10 درصد رسیده است. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد حتی در صورت افزایش 10 واحدی شاخص در شهریور ماه نیز تورم متوسط شاخص بهای تولید‌کننده تک‌رقمی خواهد شد و به‌نظر می‌رسد در صورتی که اتفاق ویژه‌ای در شهریور رخ ندهد، تورم تولید‌کننده به زیر 10 درصد نزول کند. 

کارشناسان معتقدند روند تورم تولید‌کننده با یک وقفه زمانی در تورم مصرف‌کننده منعکس می‌شود، از این رو تورم تولید‌کننده به تورم پیش‌نگر مشهور شده است. علاوه‌بر این، آمار‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد تورم نقطه‌به‌نقطه شاخص بهای مصرف‌کننده با ثبت رقم 6/ 5 درصد در مردادماه در 5 و نیم سال گذشته کمترین مقدار بوده است.   

رکورد 5 و نیم ساله تورم نقطه‌به‌نقطه
 بانک مرکزی آمار شاخص بهای تولید‌کننده در مردادماه سال‌جاری را منتشر کرد. میزان شاخص بهای تولید‌کننده در دومین ماه تابستان به 1/ 261 واحد رسیده است، بنابراین تورم ماهانه (رشد شاخص نسبت به ماه گذشته) تولید‌کننده در مردادماه معادل 8/ 0 درصد گزارش شده که این رقم برای تیرماه معادل منفی 2/ 0 درصد ثبت شده بود. آمارها نشان می‌دهد از ابتدای سال‌جاری تا ماه مرداد (بازه 5 ماهه) 6/ 3 درصد به شاخص بهای تولید‌کننده افزوده شده است. 

دیگر آمار بانک مرکزی روند نزولی تورم تولید‌کننده را تایید می‌کند. بر این اساس رشد نقطه‌به‌نقطه تورم تولید‌کننده در مردادماه به 6/ 5‌درصد رسیده است. این آمار برای تیرماه سال‌جاری معادل 7/ 5 درصد عنوان شده بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد تورم 6/ 5 درصدی مرداد سال‌جاری، طی 5 سال و 7 ماه گذشته کمترین مقدار بوده است و مقدار تورم نقطه‌به‌نقطه با ثبت این رقم هم سطح تورم نقطه‌به‌نقطه در آذر ماه 88 شده است.  با بررسی آمار بانک مرکزی می‌توان دریافت تورم نقطه‌به‌نقطه تولید‌کننده در دو سال گذشته با شیب قابل‌توجهی کاهش یافته است. طبق آمارها تورم نقطه‌به‌نقطه در خرداد 92 با ثبت رقم 49 درصد، رکورد سال‌های گذشته را از پیش‌رو برداشت، اما پس از تغییر فضای سیاسی و اقتصادی در سال 92، از مقدار تورم پیش‌نگر کاسته شد و پس از گذشت دو سال و دو ماه رقم این متغیر با 4/ 43 واحد درصد کاهش، به 6/ 5 درصد رسید. 

تورم تک‌رقمی تولید‌کننده در شهریور
تورم نقطه‌به‌نقطه، رشد شاخص را در یک ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل در نظر می‌گیرد، به همین دلیل این شاخص وضعیت دو نقطه (دو ماه) در یک سال را نسبت به یکدیگر می‌سنجد. اما تورم متوسط دارای حافظه 24 ماهه است و رشد شاخص را در 12 ماه منتهی به ماه مورد نظر نسبت به مدت مشابه سال قبل در نظر می‌گیرد. بر اساس آمارها تورم متوسط تولید‌کننده در مردادماه به 2/ 10 درصد رسیده است. این رقم در تیرماه معادل 1/ 11 درصد گزارش شده بود. بررسی‌ها حاکی از آن است که در صورت بروز نیافتن اتفاق غیرمنتظره در شهریور ماه، حصول تورم متوسط تک‌رقمی در ماه انتهایی تابستان قطعی خواهد بود. اتفاقی که از آذر 89  و پس از اجرای مرحله نخست هدفمندی در شاخص بهای تولید‌کننده بی‌سابقه بوده است و به‌نظر نمی‌رسد در شهریور ماه نیز آمار خیره‌کننده‌ای به وقوع بپیوندد. در مردادماه شاخص بهای تولید‌کننده معادل 1/ 216 واحد گزارش شده است و حتی با رشد 10 واحدی شاخص در شهریور ماه نیز میزان تورم متوسط تک‌رقمی در تیرماه مسجل خواهد شد. 

اثر رکود بر تورم صنعت
گزارش شاخص بهای تولیدکننده که از سوی بانک مرکزی منتشر می‌شود، براساس 708 قلم کالا و خدمات تولیدی در هشت گروه اصلی و سه گروه اختصاصی تقسیم‌بندی شده است. در این تقسیم‌بندی، کالاها و خدمات تولیدی در سه دسته‌بندی «کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری» (در این گزارش این گروه را به اختصار کشاورزی می‌نامیم)، «ساخت (صنعت)» و «خدمات» قرار می‌گیرند. در گزارش شاخص بهای تولیدکننده، وزن هر یک از گروه‌ها، اهمیت آن را در محاسبه شاخص بهای تولیدکننده مشخص می‌کند. در این محاسبات، ضریب اهمیت کل شاخص مساوی عدد 100 قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال گروه ساخت یا صنعت با ضریب اهمیت 52 واحد در حدود نیمی از وزن کل شاخص بهای تولیدکننده را تشکیل می‌دهد. علاوه‌بر این، در گزارش شاخص بهای تولیدکننده، گروه کشاورزی معادل 17 درصد و کل خدمات نیز 31 درصد از وزن کل را در اختیار دارند، بنابراین می‌توان عنوان کرد در مجموع حدود دوسوم وزن شاخص بهای تولیدی از کالاهای تولیدکننده و حدود یک‌سوم وزن کل شاخص را خدمات تشکیل می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد تورم نقطه‌به‌نقطه بخش صنعت در مردادماه معادل یک درصد بوده است.

به بیان دیگر به‌طور متوسط قیمت کالاهای تولیدی بخش صنعت طی یک سال گذشته یک درصد افزایش قیمت را پشت‌سر گذاشته است. علت این موضوع را می‌توان «ثبات نرخ ارز» و «رکود در بازار فروش» عنوان کرد. طی یک سال گذشته، نرخ ارز در بازار آزاد  روند با ثباتی را پشت‌سر گذاشته و این عامل باعث شده قیمت کالاهای واسطه‌ای که در تولید به کار می‌رود، افزایش قابل‌توجهی نداشته باشد. علاوه‌بر ثبات در بازار ارز، کاهش تقاضا در بازار خرید نیز باعث شده کارخانه‌ها و بنگاه‌های تولیدی برای حفظ سهم بازار، از افزایش قیمت محصولات جلوگیری کنند؛ بنابراین با تداوم رکود بازار، تورم بخش صنعت به شکل ویژه‌ای کنترل شده است.

در گروه کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری نیز که یکی از گروه‌های مهم کالایی محسوب می‌شود تورم نقطه‌به‌نقطه در مردادماه معادل 1/ 7 درصد گزارش شده است. همچنین رشد ماهانه شاخص در این گروه نیز معادل 8/ 0 درصد گزارش شده است. برخلاف گروه‌های کالایی، در گروه خدمات میزان تورم به نسبت رشد قابل‌ملاحظه‌ای را پشت‌سر گذاشته است. بر اساس آمارها در گروه خدمات در مردادماه تورم نقطه‌به‌نقطه معادل 9/ 12 درصد گزارش شده است. بیشترین تورم در بین گروه‌های خدماتی، مربوط به گروه «بهداشت و مددکاری اجتماعی» است. قیمت‌های این گروه در مردادماه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته 3/ 28 درصد رشد کرده است. این گروه در شاخص بهای مصرف‌کننده نیز رشد قابل‌توجهی دارد، اما به دلیل این که وزن گروه بهداشت در شاخص بهای تولید‌کننده و در شاخص بهای مصرف‌کننده نسبت به سایر گروه‌ها بسیار کم است، تورم بالای این گروه در روند تورم کل تاثیر قابل‌توجهی ندارد. علاوه‌بر گروه بهداشت، تورم نقطه‌به‌نقطه گروه «هتل و رستوران» نیز در مردادماه با ثبت رقم 1/ 19 درصد یکی از تورم‌های بالا بوده است. یکی از رقم‌های جالب توجه در بین گروه‌های خدماتی شاخص بهای تولید‌کننده در گروه «اطلاعات و ارتباطات» ثبت شده است. رشد ماهانه شاخص این گروه در مردادماه معادل 3/ 8 درصد ثبت شده است. 

کاهش شکاف تورم تولید و مصرف
شاخص بهای تولیدکننده، اگرچه به اندازه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (تورم) در میان عموم مردم مورد توجه قرار نمی‌گیرد، اما از آنجا که با بررسی آن می‌توان تخمینی از روند تورم به دست آورد حائز اهمیت به‌شمار می‌رود. بسیاری از کارشناسان معتقدند که در بلندمدت جهت حرکتی تورم تولید‌کننده و مصرف‌کننده، همسو با هم خواهد بود و تورم تولید‌کننده به نوعی مسیر آتی تورم مصرف‌کننده را نمایان می‌کند. به همین دلیل از تورم تولید‌کننده به‌عنوان تورم پیش‌نگر نیز یاد می‌شود. در شاخص بهای تولیدکننده و شاخص بهای مصرف‌کننده، تغییرات قیمتی در مجموعه‌ای از کالاها و خدمات محاسبه می‌شود. اما سه تفاوت بنیادی در شاخص بهای مصرف‌کننده و تولیدکننده وجود دارد. شاخص تولیدکننده تنها از بهای قیمت کالاها و خدمات خریداری‌شده توسط تولیدکنندگان محاسبه نمی‌شود؛ بلکه بهای کالاهایی را که به‌صورت خرده‌فروشی توسط مصرف‌کنندگان و به‌طور مستقیم از تولیدکننده خریداری می‌شود نیز در نظر می‌گیرد. اما شاخص مصرف‌کننده به‌طور کلی بهای قیمت در بازار مصرفی را در نظر می‌گیرد و هزینه‌های مربوط به حمل و نقل، انبارداری و سود فروشنده نیز در آن نهفته است.

نکته مهم دیگر، این موضوع است که کالا و خدمات وارداتی، در محاسبه شاخص تولیدکننده قرار نمی‌گیرد، حال آنکه در شاخص بهای مصرف‌کننده کالا و خدمات وارداتی تاثیر‌گذار است؛ بنابراین می‌توان اثرگذاری شاخص بهای تولیدکننده بر شاخص بهای مصرف‌کننده را بر اساس میزان واردات هر کشور متغیر دانست. به بیان دیگر در بازاری که مصرف‌کننده از کالاهای تولید شده در همان کشور استفاده می‌کند و سهم واردات کمتر است، رابطه بین شاخص مصرف‌کننده و تولیدکننده نسبت به کشوری که سهم عمده‌ای از کالای وارداتی در بازار مصرف‌کننده دارد، بیشتر است. علاوه‌بر این، یک تفاوت اساسی دیگر در شاخص تولیدکننده و مصرف‌کننده نیز وجود دارد. به‌طور کلی در اقتصاد کشورهای توسعه‌یافته و حتی کشورهای در حال توسعه، در جهت حمایت از تولید مالیات کمتری از بخش تولید گرفته می‌شود، این در حالی است که بخش قابل‌توجهی از مالیات، در هنگام فروش کالا اعمال می‌شود؛ بنابراین وجود مالیات به‌خصوص در کشورهایی که درآمد اصلی دولت از وضع و دریافت مالیات است، باعث می‌شود که در شاخص مصرف‌کننده و تولیدکننده تفاوتی وجود داشته باشد.

البته این تفاوت خود را در رشد شاخص تولیدکننده و رشد شاخص مصرف‌کننده کمتر نشان می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در مردادماه فاصله بین تورم نقطه‌به‌نقطه تورم مصرف‌کننده و تولید‌کننده به 7 واحد درصد رسیده است، این شکاف در سه ماه اخیر کاهش یافته به‌نحوی‌که در اردیبهشت ماه فاصله بین دو تورم معادل 6/ 10 واحد درصد ثبت شده بود. در ماه‌های اخیر نیز تورم نقطه‌به‌نقطه مصرف‌کننده نیز در مسیر کاهشی قدم می‌گذاشته، اما کاهش شکاف نشان‌دهنده این موضوع است که سرعت افت تورم مصرف‌کننده بیشتر از تورم تولید‌کننده است و می‌توان پیش‌بینی کرد که در ماه‌های آتی نیز تورم نقطه‌ای مصرف‌کننده کاهشی باشد.