بحران تنفس هوا و تلنبار مسوولیت‌ها

طوفان حقانی
عضو هیات علمی دانشگاه

با شروع فصل سرما و بروز پدیده وارونگی در شهرهای بزرگ خصوصا تهران، بحث‌های زیادی انجام شده است؛ لیکن کماکان موضوع برقرار و گرهی از مشکل گشوده نشده است. مهم در این راستا، برداشتن گام‌های عملی و چندگانه در این خصوص از طرف مدیریت شهری است که در ادامه به این سرفصل‌ها اشاره می‌شود. مدیریت شهری در انتقاد دولت درخصوص هوای ناسالم معتقد است: «اکنون با مقایسه تهران و کلان‌شهرهای مذکور این پرسش دراذهان ایجاد می شود که چگونه می‌توان آلودگی هوا را بدون در اختیار داشتن صنایع، کیفیت سوخت و سایر تصمیمات مربوطه مدیریت کرد؟ و متاسفانه اراده‌ای برای حل ریشه‌ای آلودگی هوا وجود ندارد و رفع این معضل متولی واحدی ندارد.» قابل ذکر اینکه این موضوع دوبخش عمده دارد یکی شهرداری و مدیریت شهری و دیگری عزم ملی و همه ارگان‌ها. لیکن باز هم نقش شهرداری در این بخش به‌عنوان بستر و رابط بسیار پررنگ‌تر از دیگر سازمان‌ها است.

توسعه خطوط مترو

مدیریت شهری باید تشویق و مکلف به توسعه خطوط مترو در اولویت برنامه‌های کاری خود شود. این موضوع مورد توافق همگان است که سهم مهمی از کاهش آلودگی هوا در گرو توسعه خطوط مترو است.کارنامه شهرداری در این مقوله متفق القول همگان چگونه است؟ مگر غیر این است که توسعه بزرگراه‌ها خودش کمکی است به توسعه خودروهای شخصی به جای تمرکز بر توسعه خطوط ریلی؟!

بهره‌گیری از همه ظرفیت حمل و نقل عمومی

تجهیز و توسعه حمل و نقل عمومی و آسان‌سازی دسترسی و به روز کردن مطابق آخرین و بهترین استانداردها به همان نسبت توسعه خطوط مترو اهمیت دارد. همه اهرم‌های تشویقی و قانونی باید در این راستا به کار گرفته و مورد استفاده قرار گیرند. جهت‌گیری برنامه‌ها و طرح‌های مدیریت شهری باید برای به‌کارگیری هرچه بیشتر خودروهای شخصی محدودیت قائل شده و راهکارهای جایگزین را تقویت کند. آیا شهرداری در این حوزه فعال عمل کرده است؟ شهرداری برای بازسازی و جایگزین کردن فرسودگی همین ناوگان موجود چه برنامه‌ای دارد؟

زیرساخت کاهش سفر – شکل‌گیری پدیده بورس

همه تمهیدات اداری و سازمانی در شهر به نحوی ساماندهی شود که نیاز به سفر و زمان آن در شهر به حداقل برسد. گرایش مدیریت شهری به بورس عرضه کالا در یک محل و دامن زدن به آن در 10 سال گذشته به گسترش سفر منجر شده است؛ آنجا که مردم برای تهیه موبایل، مبل، پرده و... به این طرف و آن طرف شهر سفر کنند. آنجا که طرح جامع و تفصیلی از توزیع و پراکندگی سرانه‌ها و کاربری‌ها صحبت به میان ‌آورد و تاکید می‌کند شهر را نباید تفکیک کرد. شهرداری از این منظر نه تنها دارای الگوی برنامه‌ریزی شده و کنترل شده‌ای در ارائه خدمات و تسهیلات شهروندان نیست بلکه جانمایی بازارهای جدید هم کاملا به کشش هر نقطه و خواست سرمایه‌گذاران صورت پذیرفته است. حال آنکه با مدیریت و تنظیم عوارض می‌شود تعادل ایجاد کرد.

تعامل سازمان‌های متولی – مدیریت یکپارچه شهری

هم‌افزایی و همکاری سازمان‌های متولی باید جایگزین انفعال و پاپس کشیدن در این موضوع شود. کارنامه و اقدام شهرداری برای ایجاد مدیریت یکپارچه شهری چه بوده و دربرگیرنده چه لایحه‌ای به شورا و دولت بوده است؟ شهرداری در بالقوه کردن همین ظرفیت‌های موجود چه توفیقی داشته و چه استعدادی نشان داده که خبر از‌ «حل مرحله‌ای موضوع در صورت واگذاری مدیریت آلودگی تهران به شهرداری» داده می‌شود؟!

انرژی‌های پاک

گرچه ما دارای منابع انرژی‌های فسیلی هستیم، ولی انرژی خورشیدی هم به فراوانی در اختیار و دسترسی ماست؛ تشویق و فرهنگ‌سازی استفاده از انرژی‌های خورشید در این راستا اهمیتی کاربردی و واقعی دارد. شهرداری و مدیریت شهری در این راستا چه اقدام عملی - و نه فقط در محدوده پارک‌ها – و بسترساز انجام داده است؟ به چه فناوری‌های نوینی از این دست در محدوده ساختمان‌ها و بناهای حوزه نفوذش مجهز شده و سرمایه‌گذاری کرده است؟

ساخت و ساز‌های شهری

تاکید و مقاومت مدیران شهری بر عدم تاثیر بلندمرتبه‌سازی بر آلودگی هوا از طریق ممانعت از ایجاد تونل و کریدور باد ـ به رغم علمی بودن این بحث – و شاهد آوردن اراک و اصفهان، اگر دال بر ناآگاهی در این حوزه نباشد، احتمالا فرار از مسوولیت تلقی خواهد شد. حجم زیاد ساخت و ساز و عمر پایین ساختمان‌ها، ناشی از سودای فروش تراکم و ایجاد منابع لرزان مالی برای شهر بوده و منابع ملی را هدر، انرژی‌ها را تلف و انواع آلودگی را ایجاد می‌کند. چرا به سمت مرمت نمی‌رویم و به بازیافت فکر نمی‌کنیم و ظرفیت‌های طبیعت را آماج شهرفروشی می‌کنیم؟ در انتها باید یادآور شد که همین الان هم عمده ظرفیت‌ها، بستر قانونی و چارچوب‌های لازم برای کنترل و مهار آلودگی موجود است و آنچه از این سال‌ها در موضوع آلودگی هوا تلنبار و به بحران تبدیل شده عمده مسوولیتش به عهده مدیریت شهری است.