بودجه ۹۷ اداره پایتخت به دلیل بی‌عملی مدیران شهری تهران در تامین منابع مالی پول‌ساز، در پنج محل خسارت دید. به گزارش «دنیای اقتصاد» تازه‌ترین بررسی‌ها از روند و میزان تحقق بودجه سال جاری اداره پایتخت نشان می‌دهد: بیش از نیمی از مجموع منابع مالی پیش‌بینی شده برای توسعه و تامین هزینه‌های جاری پایتخت در سال جاری، محقق نشده و بخش مهمی از تاب‌آوری تهران معطل تخصیص اعتبار مصوب بودجه مانده است. جزئیات گزارش عملکرد بودجه ۹۷ شهر تهران در پایان ۹ ماهه حکایت از آن دارد که نیمی از بودجه مصوب برای سه فصل نخست سال جاری (یعنی حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان) محقق نشده و مجموعه شهرداری تهران با عقب‌ماندگی شدید در تامین منابع مالی برای پرداخت هزینه‌های جاری و توسعه‌ای شهر نسبت به دوره‌های مشابه گذشته مواجه شده است. اگرچه به گفته مدیران شهری بودجه سال جاری محتاطانه و با لحاظ شرایط رکود در بخش ساخت وساز تدوین و به تصویب شورای شهر تهران رسیده بود اما به نظر‌ می‌رسد رکود ساختمانی در بازار مسکن شهر تهران، علاوه‌بر تاثیرگذاری مستقیم بر بخش سرمایه‌گذاری‌های ساختمانی و کاهش ساخت‌وسازهای مسکونی، بودجه اداره پایتخت را به شکل منفی تحت‌الشعاع قرار داده و به‌صورت غیرمستقیم اما محسوس، بودجه توسعه شهر را با «کسری منابع نقد» روبه‌رو کرده است. به‌طوری که مجموع بودجه عمرانی شهر تهران در ۹ ماه ابتدایی سال با عقب‌ماندگی ۵۲ درصدی مواجه شده است.

مطابق با مصوبه شورای شهر تهران بنا بود از مجموع ۶ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان منابع پیش‌بینی شده برای توسعه و عمران شهری ۵ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان در ۹ماه ابتدایی سال جاری محقق شود و به بخش‌های مربوطه تخصیص پیدا ‌کند. اما براساس آنچه مدیران شهری پایتخت گزارش داده‌اند در پایان این دوره، فقط ۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان منابع پیش‌بینی شده برای این مدت محقق و صرف توسعه شهری شده است.

ردیابی علت بروز عقب‌ماندگی قابل توجه در تحقق منابع مالی اداره شهر تهران برای سال جاری، دو آدرس مهم را نشان می‌دهد. مهم‌ترین عامل بروز کسری در تحقق منابع نقد در بودجه سال جاری به وابستگی عمده دخل پایتخت به درآمدهای حاصل از انواع عوارض ساختمانی بازمی‌گردد. هر چند اواخر سال گذشته مدیریت شهری جدید با توجه به بروز رکود احتمالی در بخش ساخت وساز و همچنین کاهش وابستگی به درآمدهای ناپایدار و سمی، سهم این نوع درآمدها در بودجه شهر را کاهش داد اما به نظر می‌رسد انقباض بودجه از محل کاهش سهم این نوع درآمدها نتوانسته به اندازه کافی تامین منابع مالی را در برابر رکود ساختمانی مقاوم کند.

در لایحه پیشنهادی بودجه سال جاری، سهم انواع عوارض ساختمانی از ۸ هزار و ۴۷۱ میلیارد تومان در سال ۹۶ به ۷ هزار و ۷۵۱ میلیارد در سال ۹۷ رسید که نشان‌دهنده افت ۵/ ۸ درصدی سهم این نوع درآمد در بودجه اداره پایتخت است. این سهم در بررسی‌های شورای شهر تهران بازهم کاهش پیدا کرد و به رقم ۷هزار و ۲۰۰میلیارد تومان رسید. با این حال مدیریت شهری در کنار کاهش سهم این نوع درآمد در دخل پایتخت، وعده داده بود از ظرفیت‌های جدید برای تامین منابع مالی پایدار و سالم استفاده و از این محل ارتقای کیفیت زندگی پایتخت‌نشینان را تضمین کند. در این مسیر جذب سرمایه‌های بخش خصوصی و استفاده از منابع خارجی برای توسعه پایتخت پیش‌بینی شده بود. علاوه بر این توجه ویژه به نگهداشت شهر و اختصاص اعتبار لازم برای محیط‌زیست، تاب‌آوری و بافت فرسوده از دیگر ویژگی‌های مصارف بودجه شهرداری تهران برای سال جاری بود. در عین حال شهرداری اولویت در تعریف پروژه‌های جدید را به پروژه‌های ضروری شهر اختصاص داده بود که به‌عنوان مثال بر مبنای آن ۴۵ سوله مدیریت بحران در سال آتی احداث شوند. در عین حال از اقدامات ویژه شهرداری تمرکززدایی از ستاد و توزیع بیشتر بودجه در صف بود. در این راستا ۳هزار و ۸۲۰ میلیارد تومان اعتبار که سال گذشته به‌صورت متمرکز در اختیار ستاد قرار می‌گرفت به سهم اعتباری مناطق اضافه شد و به این ترتیب سهم اعتبار مناطق از ۶/  ۱۵ درصد به ۱/  ۲۶ درصد رسید. با وجود ارائه ایده‌های جدید از سوی مدیران شهری برای تامین منابع مدرن برای اداره پایتخت، گزارش عملکرد ارائه شده نشان از نبود اراده برای به کار بستن ایده‌های مطرح شده دارد. نرخ کسری ۵۰ درصدی بودجه اداره شهر تهران در سال جاری نشان می‌دهد مدیران شهری در مسیر خلق درآمد از منابع نوین و مدرن نتوانسته‌اند نمره قبولی مناسبی کسب کنند و پیامد بی‌عملی مدیران شهر تهران در تامین منابع مالی در پنج محل به بودجه شهر خسارت وارد کرده است؛ به این معنا که برخلاف پیش‌بینی و تصویب بودجه مناسب برای بخش‌های توسعه‌ای شهر، به دلیل کمبود منابع عملا بودجه مناسب به پنج بخش مهم اختصاص پیدا نکرده است. اولین بخشی که از محل کسری بودجه در سه فصل نخست سال با آسیب مواجه شده است، «حمل و نقل و ترافیک» است. مطابق با مصوبه شورای شهر تهران در بخش تملک دارایی سرمایه‌ای، مدیریت شهری باید در سال جاری رقمی معادل ۴ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان از بودجه ۱۷ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومانی اداره پایتخت را صرف توسعه و ساماندهی حمل و نقل عمومی می‌کرد. اما گزارش عملکرد منتشر شده از سوی مدیریت شهری نشان می‌دهد بودجه اختصاص یافته در پایان ۹ ماه ابتدایی سال جاری رقمی معادل ۲ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان است که نشان‌دهنده تحقق ۷۳ درصدی در بازه زمانی مذکور است. این در حالی است که از نگاه شهروندان تهرانی، حل دو چالش «آلودگی هوا» و «ترافیک معابر» باید در اولویت کاری مدیریت شهری قرار داشته باشد. دومین بخشی که از کسری بودجه طی سه فصل ابتدایی امسال آسیب دیده است «توسعه فضای سبز و زیباسازی منظر شهری» به‌عنوان یکی از المان‌های مهم ارتقای کیفیت زندگی پایتخت‌نشینان است.

جزئیات ارقام مالی منتشر شده حاکی از آن است که در پایان آذرماه امسال باید ۷۰ میلیارد تومان از بودجه ۱۰۴ میلیارد تومانی مصوب شده جهت توسعه فضای سبز در پایتخت محقق و تخصیص داده می‌شد اما گزارش‌ها نشان می‌دهد فقط ۵ میلیارد تومان(۷ درصد) از بودجه پیش‌بینی شده محقق شده است. در عین حال مدیریت شهری از مجموع ۱۰۵ میلیارد تومان بودجه مصوب جهت زیباسازی منظر شهری برای ۹ ماهه ابتدایی سال فقط ۱۶ میلیارد تومان تخصیص داده است.

در عین حال، حوزه مقاوم‌سازی و افزایش تاب‌آوری شهر در برابر حوادث غیرطبیعی همچون زلزله نیز از دیگر بخش‌هایی است که به دلیل بی‌عملی مدیران شهری، نتایج مثبتی در آن حاصل نشده است. به گونه‌ای از مجموع ۱۴۹ میلیارد تومان بودجه پیش‌بینی شده برای سال جاری فقط ۶۲ میلیارد تومان معادل ۵۴ درصد به بخش ایمنی و مدیریت بحران اختصاص پیدا کرده است. در این حوزه چند ردیف بودجه مهم همچون «اسکان موقت شهروندان در زمان بحران»، «ساخت وتجهیز محل اسکان موقت شهروندان در پارک جنگلی تلو» یا «ایجاد، تکمیل و توسعه سامانه هشدار سریع زلزله» با عملکرد صفر مواجه بوده‌اند. به گفته مدیران شهری، طی یک سال اخیر به دلیل کمبود نقدینگی و چالش شهرداری در تامین منابع، بخش زیادی از بودجه پیش‌بینی شده به حوزه بحران تخصیص پیدا نکرده است. به همین دلیل اگرچه ساخت سوله‌های مدیریت بحران در مناطق مختلف شهر از جمله اولویت‌های مهم مدیریت شهری تعریف شده بود اما عملا ریالی به این بخش‌ها تخصیص پیدا نکرده است. علاوه بر این بخش‌هایی از حوزه مدیریت بحران که نیاز به خرید تجهیزات روز وجود داشته به دلیل اعمال تحریم‌ها، عملکرد مثبتی اتفاق نیفتاده است.

اما یکی از حوزه‌های مهم آسیب‌دیده از محل کسری بودجه شهرداری که به نوعی بی‌عملی در آن می‌تواند میزان تاب‌آوری شهر تهران را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار داده و کاهش دهد، حوزه نوسازی بافت فرسوده است. بافت فرسوده شهری به محدوده‌ای از شهر گفته می‌شود که املاک مستقر در آن دارای سه خصیصه ریزدانگی، نفوذناپذیری و ناپایداری باشند. مطابق با آخرین آمار در حال‌حاضر حدود ۳ هزار و ۲۶۸ هکتار از محدوده شهر تهران به‌عنوان بافت فرسوده شناخته شده‌اند که ۴ هزار و ۹۹۰ بلوک شهری و ۲۶۱ هزار واحد مسکونی را در خود جای داده است. در این محدوده شهری که معادل ۳/ ۵درصد از وسعت کل شهر تهران را دارد، در حدود یک میلیون و ۵۰ هزار نفر از شهروندان تهرانی در آن سکونت دارند که به گفته کارشناسان شهری به‌عنوان «محدوده پرخطر» معرفی می‌شود. لحاظ چنین ویژگی‌ای سبب شده تا مدیریت شهری همپای دولت طی چند سال اخیر توجه ویژه‌ای حداقل در وعده‌های مدیریتی خود به این حوزه داشته باشد. با وجود این گزارش عملکرد مربوط به ۹ ماه ابتدایی سال جاری نشانه اقدام متفاوت از وعده‌ها دارد.

جزئیات این گزارش نشان می‌دهد: از مجموع بودجه ۲۴۹ میلیارد تومانی پیش‌بینی شده برای حوزه بافت‌های فرسوده پایتخت در سال جاری در پایان آذرماه فقط ۱۲ درصد محقق شده است. در این حوزه ردیف‌های بودجه مختلفی همچون «هماهنگی زیرساخت‌ها و ایجاد محرک توسعه در بافت فرسوده»، « تکمیل مسکن پیشگام نوسازان» و «بهسازی محیطی در بافت فرسوده» تعیین و به تصویب شورای شهر تهران رسیده که یا منابع مالی پیش‌بینی شده به آنها اختصاص پیدا نکرده یا آنکه درصد منابع اختصاص پیدا کرده بسیار جزئی و اندک و غیر قابل توجه است. آنچه از دیدگاه مدیران شهری منجر به بروز خسارت و عقب‌ماندگی شدید در این حوزه شده است از یکسو به تغییرات مکرر مدیریتی و از سوی دیگر به زمانبر بودن پروژه‌های نوسازی تعریف شده باز می‌گردد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش مهمی از پروژه‌های تعریف شده در حوزه نوسازی بافت فرسوده پایتخت به دلیل مسائل حقوقی، شناسایی زمین و سرمایه‌گذار بخش خصوصی و... مشمول مرور زمان شده‌اند.

کروکی پنجمین بخش خسارت دیده از محل کسری بودجه به حوزه «شهر هوشمند» می‌رسد. با وجود آنکه مدیریت شهری جدید تهران معتقد است شهر هوشمند می‌تواند زندگی پایتخت‌نشینان را تغییر دهد و می‌تواند یکی از قطعات مهم پازل رسیدن به عدالت اجتماعی و نظام مبتنی بر عدالت و دور از فساد باشد اما در سال جاری نتوانسته عملکرد موفقی در این حوزه از خود برجای گذارد. بررسی‌ها حاکی از آن است که مجموع اعتبار پیش‌بینی شده در کتاب بودجه سال جاری اداره پایتخت مجموعا رقمی معادل ۷۵ میلیارد تومان بوده که تا زمان حاضر ریالی از این بودجه به حوزه مربوطه اختصاص پیدا نکرده و عملکرد شهرداری عملا صفر بوده است. در این حوزه اختصاص بودجه به ردیف‌های دیگری همچون توسعه پورتال اینترنتی و موبایل شهر، آموزش خدمات الکترونیکی شهروندی و... نیز قابل‌توجه نبوده است.

کارشناسان شهری معتقدند: مجموعه خسارت وارد شده به بودجه اداره پایتخت از محل کاهش درآمدهای شهری ناشی از عوارض ساختمانی و همچنین بی‌عملی مدیران در کسب درآمد از منابع پولساز نوین، می‌تواند راهنمای مناسبی برای اعضای شورای شهر تهران در زمان بررسی بودجه سال آینده باشد. طی روزهای اخیر اعضای شورای شهر تهران در حالی به بررسی و تصویب لایحه پیشنهادی بودجه ۹۸ وارد شده‌اند که نه‌تنها این بودجه عقب‌گردهای جدی نسبت به بودجه سال جاری شهرداری دارد بلکه سهم تامین منابع درآمدی از محل انواع عوارض شهرسازی نسبت به سال جاری افزایش پیدا کرده است. هر دو این عوامل می‌تواند عقب‌ماندگی در تحقق بودجه را از سال جاری به سال آینده سرایت دهد. از دیدگاه کارشناسان شهری، عوارض بر مصرف خدمات و امکانات، کمک‌های دولت، سرمایه‌گذاری خارجی و فاینانس، بازگشت سهم اصلی مالیات ارزش افزوده و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پروژه‌های سودده و اقتصادی می‌تواند از جمله مسیرهای جدید درآمدزایی برای شهرداری تهران در سال آتی باشد. به گفته آنها ادامه وابستگی مفرط درآمدی به منابع حاصل از عوارض ساخت و ساز مطلوب و ممکن نیست. مطلوب نیست، چراکه منجر به ورود آسیب‌های مخرب اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی شهروندان و تخریب هویت اجتماعی خواهد شد و ممکن نیست، چراکه طی سال‌های گذشته تقریبا از تمام ظرفیت‌های شهر برای ساخت‌و ساز استفاده شده و بخشی از آنها نیز پیش‌فروش شده است. از این رو نیاز است در یک پارادایم شیفت منابع اداره شهر از اقتصاد مبتنی بر ساخت و ساز به اقتصاد دانش‌بنیان تغییر پیدا کند.