لزوم نگرش نو به صنعتی‌سازی ساختمان در دولت جدید

سیدعلی‌ ختمی‌مآب*
صنعتی‌سازی ساختمان واژه جدیدی است که در سال‌های اخیر در بخش ساختمان و مسکن زیاد به گوش خورده است، ولی هنوز لایه‌های آن برای اکثریت جامعه معرفی کامل نشده یا اشتباه معرفی شده است. هر کسی تعریف و برداشت خود را از صنعتی‌سازی ارائه می‌کند که گویای تمامی ابعاد آن نیست، مثلا استفاده از تیرچه و بلوک‌های جدید برای سقف و دیوارها تداعی کننده صنعتی‌سازی برای بعضی از افراد حتی مهندسان و متخصصان امر ساخت‌و‌ساز است، درحالی که این نوع تفکر جایگاهی در صنعتی‌سازی نداشته و نخواهد داشت؛ بنابراین باید پا را فراتر بنهیم و دیدمان را گسترده کنیم.
صنعتی‌سازی ساختمان یک پروسه و روش ساخت‌و‌ساز است که با استفاده از مجموعه تکنولوژی روز دنیا، مصالح و قطعات کارخانه‌ای و متدهای نوین ساخت‌و‌ساز و پیش مهندسی و مهندسی دقیق، شدت خطاهای ساخت که عمدتا هم انسانی است بسیار کاهش پیدا کرده و در پی آن کیفیت محصول نهایی بالا می‌رود و ایمنی ساختمان در مقابل بلایای طبیعی که دغدغه اصلی کارفرمایان و بهره‌برداران و مهندسان است به‌دلیل ساخت کارخانه‌ای قطعات و مصالح و نظارت بهینه به‌شدت بالا می‌رود و زمان ساخت هم که یکی از مهم‌ترین فاکتورها در پروژه‌ها است در این روش پایین آمده و پیرو آن سرمایه‌گذار زودتر می‌تواند به اصل و سود سرمایه اش بیندیشد؛ بنابراین اگر کمی در صنعت ساختمان کشورمان تامل داشته باشیم لزوم استفاده از صنعتی‌سازی را به وضوح مشاهده خواهیم کرد؛ چراکه اهداف صنعتی‌سازی ساختمان و مسکن در راستای سیاست‌ها و اهداف عالی کشور بوده و کاهش زمان و هزینه و وزن ساختمان و افزایش سرعت، ایمنی و کیفیت ساخت و در پی آن بالا رفتن عمر مفید ساختمان‌ها که در حال حاضر به‌طور متوسط 25 الی 30 سال است از مزایای صنعتی‌سازی ساختمان است و باعث می‌شود سرمایه‌های کشور بی‌دلیل هدر نرود.
به‌دلیل شرایط فرهنگی که در کشور حاکم است، خانه اصلی‌ترین نیاز مردم بوده و سرمایه و پشتوانه بزرگی برای خانواده‌ها محسوب می‌شود، بنابراین مردم تلاش می‌کنند به هر نحوی شده یک سرپناه برای خانواده خود فراهم کنند؛ بنابراین باید مصرف این سرمایه‌ها در کشور هدفمند شود تا از هدر رفت آنها جلوگیری به‌عمل آید. دولت در این راه مهم‌ترین نقش را می‌تواند برای فرهنگ‌سازی، بستر‌سازی و معرفی این صنعت با همکاری بخش خصوصی برای آحاد مردم و متخصصان ایفا کند. گام اول در این زمینه باور و اعتقاد مسوولان به صنعتی‌سازی ساختمان است؛ چراکه در سال‌های اخیر، عدم‌باور و اعتقاد کافی به این مقوله باعث شده صنعتی‌سازی آسیب‌هایی ببیند و روند پیشرفت کندی را تجربه کند، ناگفته نماند که در سال‌های اخیر از جانب دولت حمایت‌هایی انجام شده است؛ ولی به‌دلیل شرایط حاکم بر ساخت‌و‌ساز کشور و موج عظیم ساخت مسکن مهر، تحت‌الشعاع قرار گرفت و نتوانست اثرگذاری لازم را در سطح وسیع داشته باشد، هر چند با وجود همه اینها موفقیت‌های خوبی نیز حاصل شد و دو پروژه پایلوت هفت‌هزار واحدی در فازهای مختلف شهر جدید پرند احداث شد و به بهره‌برداری رسید که اثرگذاری لازم را در زمان خود برای توسعه این صنعت داشت که از آن جمله می‌توان به ایجاد زیرساخت‌ها، انتقال دانش و تجربه و آموزش نیروهای متخصص و چندین دستاورد دیگر اشاره کرد که باعث شد بخش‌خصوصی در عرصه صنعتی‌سازی فعال‌تر شود، هر چند در ادامه مسیر به‌ دلایلی که ذکر شد آسیب‌هایی نیز به بخش خصوصی وارد آمد که می‌شد با اندیشیدن تمهیداتی مانع از این آسیب‌ها شد.  ورود دانش و تجربه و شروع موج صنعتی‌سازی ساختمان در کشور تقریبا همزمان با شروع پروژه‌های مسکن مهر بود که این تقارن هرچند در ابتدا خوب به‌نظر می‌رسید؛ ولی در ادامه به‌دلیل افزایش تورم و قیمت ارز و تحریم‌ها به نفع صنعتی‌سازی نشد.
بدیهی است در ابتدای ورود هر صنعت و تکنولوژی یا شروع به ساخت هر محصولی هزینه‌های بالاسری بیشتری به آن تحمیل می‌شود تا اینکه محصول به تولید انبوه برسد و هزینه‌های مازاد سرشکن شود که این هزینه‌ها می‌تواند شامل انتقال دانش و تجربه، ایجاد بستر مناسب و زیرساخت‌ها مانند احداث کارخانه‌های تولید قطعات و مصالح مربوطه و تعلیم نیروهای متخصص و کارآمد و... باشد که این پیش نیاز‌ها لازمه ایجاد یک صنعت پویا است. برای مثال، اگر شخصی بخواهد در مسابقه‌ای شرکت کند باید حتما در اردوهای تدارکاتی شرکت کند، بدنسازی و تغذیه مناسب داشته باشد و قبل از شروع مسابقه نرمش کند تا برای مسابقه اصلی آماده شود. هرگاه بخواهد بدون انجام دادن این پیش‌نیازها وارد مسابقه شود، مطمئنا دچار آسیب خواهد شد و نتیجه نخواهد گرفت. ایجاد یک صنعت پویا و فعال نیز به همین صورت بوده و ما باید به توسعه پایدار بیندیشیم تا بتوانیم این میراث را برای نسل‌های بعدی ماندگار کنیم. برای ماندگار شدن هر صنعت یک دوره گذار وجود دارد که در این دوران فشارها و چالش‌های زیادی پیش‌روی آن صنعت است و استراتژی‌های این دوره در موفقیت و خودکفایی یا عدم‌موفقیت آن بسیار تاثیرگذار است. برای روشن‌تر شدن بحث، به یک موضوع واضح و ملموس اشاره می‌کنیم. خودروسازی کشور زمانی که خواست به خودکفایی برسد و روی پای خود بایستد، ابتدا مسوولان و متخصصان به خودباوری رسیدند که می‌توان در کشور خودرو ملی تولید کرد؛ بنابراین پس از مطالعات و امکانسنجی‌های بسیار (پیش مهندسی) و تحمل سختی‌ها و مشکلات و رویارویی با چالش‌های بزرگ طرح تولید خودرو ملی شروع شد و بالاخره موفق به تولید آن در سطح ملی شدند.
حال با چند سوال مواجه هستیم؛ 1- آیا امکانات تولید در حال حاضر با امکانات روزهای اول تولید یکی است؟ 2- آیا در حال حاضر خودرو ملی را با همان کیفیت روزهای اول تولید استفاده می‌کنیم؟ 3- آیا مقدار تولید سالانه این خودرو با روزهای اول برابری می‌کند؟ 4-آیا تجربه، دانش و مهارت متخصصان و مهندسان و کارگران دست‌اندرکار همانندروزهای اول است؟ در پاسخ باید بگوییم مطمئنا این‌گونه نیست و کیفیت، امکانات، مقدار تولید و دانش و مهارت از روزهای آغازین تولید بیشتر شده است. همچنان که در صنایع دیگر پیشرفت‌های زیادی حاصل شده است باید در زمینه صنعت ساختمان نیز پیشرفت‌های چشمگیری حاصل شود، و چاره‌ای جز ساخت ساختمان به روش صنعتی نیست.